Tập thơ "Ngày như chiếc lá" của Trần Lê Khánh

Jean Cocteau nói: Thơ ca là một tôn giáo không kì vọng. Điều đó có là một sự xác tín cho sức mạnh siêu nhiên hay sự kì bí, ẩn mật của thế giới thơ hay không? Câu trả lời rất khó để hoàn tất, nhưng với bản thân tôi, khi đọc thơ, tôi thường quan tâm đến “cõi khác”, đó mới là nơi nhà thơ do vô tình hoặc cố ý mà chạm vào, và đó chính là đỉnh cao và sâu nhất của bài thơ. Ở điểm vô cùng ấy, thơ ca tỏa sáng và lan tỏa những dư ba.

Đọc Dòng sông không vội và Ngày như chiếc lá của Trần Lê Khánh người đọc sẽ tiếp nhận được những dư ba vô hình nhưng mạnh mẽ, lặng lẽ nhưng mãnh liệt tỏa ra từ những vần thơ thầm kín, cô đọng. Như có một tiếng nói thầm dẫn dắt ta đi trong cõi thơ anh với sự mê đắm, mộng mơ và tin cẩn, cho dẫu đó là những sự mơ hồ, vô định. Tôi gọi đó là tiếng nói tâm linh trong thơ Trần Lê Khánh.

Tâm linh là một thuật ngữ bao hàm về trí tuệ, ý thức, tinh thần, linh hồn... Ngoài ra tâm linh còn là những hiện tượng kì bí, nằm ngoài phạm vi hiểu biết thông thường của con người, hướng đến những dự cảm, siêu nhiên, tiên tri hoặc những gì thuộc về tín ngưỡng. Thơ ca mang yếu tố tâm linh không còn là điều mới lạ, nhưng để có được tiếng nói của tâm linh trong thơ thì đôi khi người viết phải ở vào trạng thái thượng thừa của sáng tạo.

Tiếng nói tâm linh trong thơ Trần Lê Khánh tạo nên những dư ảnh đầy ám gợi: chú tiểu đốt lá đa/ thoáng chốc ngọn khói già/ vầng trăng rằm đau đẻ/ những linh hồn thứ ba. Dư ảnh từ ngọn lửa thực xúc tác với một trí tưởng tượng tuyệt vời để cất lên những câu thơ như một phép màu, như sự biến hóa. Đào Duy Anh cho rằng, tâm linh là tiếng nói của trí tuệ tự có bên trong con người. Tôi nghĩ điều này đúng với thơ Trần Lê Khánh nhưng đó phải là một trí tuệ được thăng hoa.

Tâm linh trong thơ Trần Lê Khánh có khi được thể hiện bằng sự giản đơn, bình dị nhưng để lại rất nhiều suy ngẫm: sân đình chật người/ khói nghi ngút bao la/ khuôn mặt hoa hầm hập đỏ/ em cởi hư không/ lau nhẹ giọt mồ hôi/ cho con kỳ lân đá. Một tứ thơ chặt chẽ và gợi mở giúp người đọc nương theo và phóng sự liên tưởng vào vô cùng. Anh giúp chúng ta nhận ra, có những điều chúng ta nhìn thấy vậy nhưng không phải vậy, có những điều đơn giản như nó vốn dĩ vậy thôi, và có những điều ẩn khuất chúng ta phải nhìn bằng chân tâm, bằng linh cảm của chính mình mới có thể thấu suốt.

Có lẽ Trần Lê Khánh là người viết mạnh về tâm tưởng. Ngày từ tên các tập thơ ta đã thấp thoáng nhận ra điều đó. Nếu không phải là tâm tưởng thì đời thường làm sao thấy được Dòng sông không vội và Ngày như chiếc lá. Khi viết bằng tâm tưởng là khi nhà thơ đã hoàn toàn trao gửi linh hồn mình cho thơ, ngõ hầu tạo nên một thế giới thơ mang màu sắc của tâm linh, đức tin và siêu thực một cách không cố ý, vì đó là câu chuyện của sự thăng hoa trong sáng tạo mà vũ trụ bao la, quyền năng trao gửi cho người viết. Trần Lê Khánh khẳng định, xác quyết điều này qua những bài thơ ngắn, ở đó trí tuệ và cảm xúc đan cài, thống nhất, nâng đỡ nhau để kết tụ nên diện mạo, màu sắc của linh hồn: linh hồn em tự đọa đày trên cánh đồng/ lốm đốm trắng muốt/ mãi không muốn bay lên trời/ nên suốt đời nhuộm hồng cánh sen. Tôi vẫn muốn tụng ca cho một lẽ giản đơn nhưng tài hoa mà Trần Lê Khánh đã làm được, đó là anh dễ dàng đem cái đời thường để đặt vào cái phi thường, và huyền bí một cách nhẹ tênh. Chỉ bằng một vài chữ, một vài động từ đã làm nên một sự chuyển xoay ngoạn mục, bất ngờ. Đọc Trần Lê Khánh không bao giờ bạn đọc có thể đoán định được câu sau anh sẽ viết gì như ở nhiều nhà thơ khác, thậm chí đọc anh rồi còn phải ngẫm nghĩ để hiểu được sự sâu thẳm của ngôn từ. Nếu chỉ đọc lướt thì tôi tin là sẽ không thể hiểu được sự sâu rộng trong thơ anh.

Trần Lê Khánh luôn có thiên hướng đắm mình vào những mờ ảo để khám phá và hiểu được sự hư vô mà quyền uy của tâm linh, như thể anh muốn đối thoại với những huyền hồ để tìm ra được chân lí cho riêng mình: gió luẩn quẩn/ sương khói mịt mờ bay/ mây mù giăng giăng lối/ người và núi tựa nhau ngồi/ chỉ có thời gian là rỗi; ngày em về/ con đường mòn thức dậy/ dãy núi úp mặt vào bật khóc/ bên kia hư vô... Dễ để nhận thấy, Trần Lê Khánh thường dùng các hình tượng của tự nhiên như núi, mây, cây lá, sông nước, biển, trăng, sương, khói, lửa, mưa, chim, hoa... để biểu đạt cho ý tưởng, cảm hứng trong thơ mình. Tự nhiên cũng chính là hiện hữu của tâm linh dân gian và là dấu ấn của một thế giới siêu nhiên khác. Tự nhiên vốn đã tự có sự sắp đặt của bàn tay tạo hóa, nên tự nhiên cũng có đời sống tâm linh riêng theo những quy luật riêng mà ở đó con người không thể thay đổi. Thậm chí, không ít quan niệm cho rằng tự nhiên còn là mẹ của con người. Thế nên, chẳng phải ngẫu nhiên mà thơ Trần Lê Khánh đưa ra những hình tượng tự nhiên ấy. Bởi đó là nguồn cảm hứng vô tận cho thơ và chúng cất giữ trong mình những mật ngữ của tự nhiên mà chỉ có thơ mới có thể đi vào và giải mã bằng linh giác của nhà thơ. Mộng ước về đây/ đêm còn dang dở/ chiếc lá gói mành trăng cũ/ chờ người về dưới bóng cây xưa.

Trực giác của nhà thơ là điều không thể không nhắc đến trong những vần thơ mang màu sắc của tâm linh, huyền hoặc. Chính trực giác ấy đã mách bảo, chỉ dẫn cho nhà thơ đi vào thế giới của tâm linh để ngộ ra hay phát lộ những thiên tính của mình. Vâng, chính thơ ca là nơi biểu đạt thiên tính nhà thơ một cách rõ rệt nhất. sự tài hoa, tính cách, phẩm chất của anh chẳng phải đã bộc lộ qua diện mạo tâm hồn, đó chính là thế giới thơ của anh đó sao. Cho nên, nói một cách nào đó thì tâm linh chính là nơi tối cao để nhà thơ biểu đạt mình. Em hất trăng khỏi nước/ cạn đêm/ thuyền không trôi/ ai đưa em về trời; đêm sâu/ biển nâng niu ngọn núi/ sóng xô nhau lên bờ/ xem đời có như mơ; em trải bóng râm/ những chiếc lá rơi/ trở về/ bản ngã... Những hành động thông thường tạo nên một hệ quả khác thường, hoặc ngược lại, nhưng dẫu theo cách nào thì sau đó sẽ là tiếng nói của tối cao linh giác người viết để đưa đến một cảm nhận, một suy tưởng hay một hư cấu bất ngờ và thuyết phục.

Còn có một dòng thời gian tâm linh trong thơ Trần Lê Khánh để người đọc đắm chìm, tưởng tượng. Không một ai, không một điều gì bước ra được bên ngoài thời gian, thời gian bao trùm vạn vật. Nhưng Trần Lê Khánh suy tư về thời gian để nhận ra có một dòng thời gian khác chảy trôi trong tâm thức con người, dòng thời gian ấy biến đổi, diễn biến trong chính bản thể chúng ta. Vô hình chung nó trở thành ý niệm thời gian còn mạnh hơn cả thời gian thực ở bên ngoài. Tôi gọi đó là dòng thời gian tâm linh trong thơ: trăm năm một cõi mông lung/ thời gian cũng chẳng biết dừng ra sao/ gửi cho em một lời chào/ qua hàng thế kỷ làm sao thật buồn. Thời gian thực là thời gian miên viễn, không dừng lại, không lặp lại, nhưng thời gian tâm linh là thời gian biến thể thành nỗi nhớ, nỗi buồn hay một biểu tượng nào đó khiến con người khắc khoải, tôn thờ.

Cũng có khi thời gian tâm linh lại là thời gian để con người đi tìm bản ngã của chính mình. Suy cho cùng hành trình sống của chúng ta cũng là hình trình đi tìm bản ngã: thì quá khứ thì tương lai/ đời như quả lắc miệt mài hai bên/ miệt mài quả lắc đi tìm/ tìm xem bản ngã trái tim bên nào. Cuộc sống là sự vượt thoát, con người mải miết thay đổi để phù hợp với đám đông, phù hợp với những quy luật chung nhưng trong thẳm sâu mỗi người, cái tôi, cái riêng biệt vẫn luôn tiềm ẩn. Và chỉ có thời gian trải nghiệm cùng thời gian tâm thức/ tâm linh mới giúp ta nhận ra bản ngã của chính mình. Cái cách Trần Lê Khánh viết về thời gian cũng chính là cách anh trăn trở về nhân sinh: nếu kiếp trước em là trăng/ thì kiếp trước nữa ánh rằm buồn không. Nhà thơ muốn đặt câu hỏi với tiền kiếp, trở về tiền kiếp bằng mối giao cảm của tâm linh.

Tâm linh đã trở nên là yếu tố quan trọng trong thơ Trần Lê Khánh. Tôi cảm thấy mỗi câu chữ dường như đều chứa đựng nguồn tâm cảm lớn lao, những bất giác trong thơ anh cũng làm nên sức nặng tư tưởng: những tiếng chuông/ băng qua làn mưa/ tiếng ngân cuối/ đứng trong cổng chùa; ngoài sân vắng bóng thần linh/ đôi kỳ lân đá đứng rình nhân duyên. Không gian tâm linh khiến người đọc dễ dàng suy tưởng và linh thiêng hóa nhưng đó không phải là điều Trần Lê Khánh hướng đến khi cất tiếng nói tâm linh trong thơ mình. Cái mà thơ anh biểu đạt, sau tất cả những huyền hồ, mơ hoặc lại chính là cõi thực. Một cõi thực đã được nhìn nhận qua nhiều tầng vỉa, soi chiếu qua nhiều lăng kính để được thấu suốt. Đôi khi/ đêm/ cũng dè dặt trôi/ trong bóng tối; mưa chính là giọt nước mắt đi tu; chỉ có người bay đi mãi/ khi mây nhấc mình khỏi gió chiều nay...

Suy cho cùng, chỉ có tâm linh là nơi để nhà thơ đối thoại, trút bỏ và giải thoát chính những suy tư của mình. Chỉ có tâm linh mới đủ sức mạnh để giải phóng cho tư tưởng của nhà thơ, cũng như đủ thông thái để giao đãi với sự xuất thần của cảm xúc, trí tuệ người cầm bút. Trăm năm rồi/ tiếng chuông chiều/ rót không đầy/ gợn gió phiêu phiêu; em/ quên mùa thu/ quên chiếc lá bay trong lòng/ hai mặt hoang vu.

Bằng một nhãn quan đặc biệt, Trần Lê Khánh quan sát bằng đôi mắt khác: đêm sâu/ biển nâng niu ngọn núi/ sóng xô nhau lên bờ/ xem đời có như mơ; em/ quên mùa thu/ quên chiếc lá bay trong lòng/ hai mặt hoang vu; đêm thôi miên những vì sao/ vỏ trăng hư ảo rụng vào đáy thu... Có lẽ ở những câu thơ như thế này ta nên gọi là mĩ học của tâm linh chăng. Trần Lê Khánh vừa cho thấy vẻ đẹp của sự siêu thực vừa cho thấy sức mạnh của vô thức trong thơ. Giữa đôi bờ thực ảo, anh đã kiến tạo nên một lối đi tâm linh để chúng ta hài hòa và thấu hiểu những điều tưởng như bất khả.

Đến đây có lẽ chúng ta cũng nhận ra, thơ chính là một tôn giáo, ở đó niềm tin và cách hành đạo còn phụ thuộc vào cách nhà thơ dẫn dắt, luận giải và chinh phục người đọc như thế nào. Với Trần Lê Khánh, thơ là tiếng nói tâm linh vừa gần gũi, tin cậy nhưng cũng xa xăm, sâu thẳm. Điều này làm nên những rung động tận cùng cho người đọc.

Nhà báo Hoài Phương

 

REVIEW

Spiritual voice in Tran Le Khanh's poetry

 

According to Jean Cocteau, poetry is a religion without hope. Is this a confirmation of supernatural power or of the poetic world's mystery and mystery? The answer is difficult to complete, but when I read poetry, I am frequently interested in the "other realm," which is where the poet accidentally or intentionally touches, and which is the highest and deepest of the poem. Poetry shines and spreads its residuals at that infinity.

The reader will receive the invisible but powerful, quiet but intense residuals emanating from Tran Le Khanh's secret and condensed poems while reading The River Never Hurries and The Day Is a Leaf. It is as if a voice guides us through his poetry with passion, dreams, and confidence, even if it's hazy and uncertain. In Tran Le Khanh's poetry, I refer to it as the spiritual voice.

Spirituality is a broad term that encompasses intellect, consciousness, spirit, and soul... Furthermore, spirituality is a mysterious phenomenon that exists outside the scope of human understanding, leading to premonition, supernatural, prophetic, or religious experiences. Poetry with spiritual elements is not new, but in order to have a spiritual voice in poetry, the writer must sometimes be in a superior state of creativity.

Tran Le Khanh's poetry contains evocative afterimages created by the spiritual voice:

the small monk burns banyan tree leaves

in a moment the smoke ages

the full moon goes into labor

giving birth to the third soul

 

 The afterimage of real fire catalyzes a great imagination to utter the verses as if by miracle, as if by transformation. Dao Duy Anh believes that spirituality is a person's inner voice of wisdom. This, I believe, applies to Tran Le Khanh's poetry, but it must be a sublimated intellect.

Spirituality is expressed in Tran Le Khanh's poetry in varying degrees of simplicity and complexity, but it always leaves room for reflection:

the temple is full of people

incense smoke overwhelming sky

her hot face a red flower

she takes off nothingness

gently wipes a drop of sweat

from a stone lion

(smoke)

. A concise and evocative poetic idea assists the reader in following and relating to infinity. He assists us in realizing that there are things we see but are not, simple things as they are, simple things as they are, and hidden things that we must see with our hearts, with our own intuition, in order to understand.

Tran Le Khanh may be a strong writer of thoughts. We can tell from the titles of the poetry books. How can ordinary life see the The River Never Hurries and The Day Is a Leaf if it is not the mind? When the poet writes with his mind, he has completely given his soul to poetry, in order to unintentionally create a poetic world with colors of spirituality, faith, and surrealism, because that is the story of the sublimation in creativity that the vast, powerful universe gives to the writer. Tran Le Khanh affirmed and confirmed this in a series of short poems in which intellect and emotions intertwine, unite, and support one another to form the

her soul tormented in the field

dispersed in white spots like bare feet

but her soul won’t fly to the sky

to spend her life dyeing the lotus petals pink

(color of soul)

 

I still want to praise Tran Le Khanh for a simple but talented cause: he effortlessly transforms ordinary life into the extraordinary and lightly mysterious. A few verbs make a spectacular, unexpected turn with just a few words. Reading Tran Le Khanh, readers can never predict what he will write in the next sentence, as they can with many other poets, and they must think to understand the depth of his words. I believe I would be unable to comprehend the depth of his poetry if I only skimmed.

Tran Le Khanh has always had a proclivity to immerse himself in the dark in order to discover and comprehend nothingness but the power of spirituality, as if he wanted to converse with the unreal in order to discover his own truth:

smoke flies

wind lingers

roiled clouds stress out

man and mountain sit leaning their backs on one another

only time is free

(busy)

 

the day she returns

the worn road wakes up

the mountain’s face in its hands

to cry over the other side of nothing

(beginning of the endless)

 Tran Le Khanh frequently employs images of nature, such as mountains, clouds, trees, and rivers, as well as water, sea, moon, dew, smoke, fire, rain, birds, and flowers, to express ideas and inspirations in his poetry. Nature is also a manifestation of folk spirituality and a sign of another supernatural realm. Nature has inherently organized itself by the hand of creation, so nature has its own spiritual life that is governed by laws that humans cannot change. Many people believe that nature is also man's mother. As a result, Tran Le Khanh's poetry does not present these natural images by chance. Because they are an endless source of inspiration for poetry and contain the secret words of nature that only poetry can enter and decipher through the poet's intuition.

the dream comes home

night stuck in the middle

leaves wrap up the moon’s broken pieces

 wait for her to shelter under the shadow of the old tree

 

The poet's intuition is something that must be mentioned in poems with spiritual and magical overtones. It was the poet's intuition that led him into the world of spirituality in order to realize or reveal his divinity. Yes, poetry most clearly expresses the poet's divinity. Is not his talent, personality, and qualities revealed through his poetic world's appearance of his soul? In some ways, spirituality is the ultimate arena for the poet to express himself.

she scoops the moon out of water

drying the night

but the boat cannot move

who can bring her back to the sky

(sister)

 

deep night

sea pillows the mountain

waves rush to climb the shore

to see if life is dream

(surprised)

 

 

she lays out the shadows of trees

for the falling leaves

coming back

to the home of their selves

(her)

 

Ordinary actions can have extraordinary results, or vice versa, but it is the writer's supreme intuition that leads to a feeling, a thought, or a surprising and convincing fiction.

Tran Le Khanh's poetry also includes a spiritual timeline for readers to immerse themselves in and imagine. Nobody or nothing can exist outside of time; time encompasses everything. However, Tran Le Khanh considers time and realizes that there is another time flow flowing in the human mind, a timeline that changes and occurs in our very being. Because it is invisible, it strengthens the concept of time even more than real time on the outside. In poetry, I refer to it as the spiritual timeline:

 

one hundred years is only an infinity

time doesn’t know how to stop

 

so he sends her a hello

to keep the sadness intact over centuries

(investor)

 

Real time is an eternal time that never stops or repeats, whereas spiritual time is a time that transforms into nostalgia, sadness, or a specific symbol that causes people anxiety and worship.

Spiritual time can be used to help people discover their true selves. After all, our life journey is also a process of self-discovery:

past and future tense

a pendulum to pursue both sides

persistently seeking

which side of the chest holds the ego’s heart

 

 People are busy changing to fit in with the crowd, in accordance with the general rules, but deep within each person, the ego and the separate are always hidden. Only experience and mental/spiritual time can help us realize who we are. Tran Le Khanh writes about time in the same way he worries about life:

 

if in a previous life she was the moon

then was the moonlight sad in the life before

 

 The poet wishes to question his past life and return to it with a spiritual connection.

Spirituality has become an important element in Tran Le Khanh's poetry. I believe that each word contains a great deal of emotion, and that the unconsciousness in his poetry adds to the weight of thoughts:

the bell sounds

through the rain

the last toll

stands at the gate of the temple

 

devils are absent from the temple’s grounds

the twin stone unicorns lie in wait for the ancient marriage

 

 The spiritual space invites readers to reflect and sanctify, but that is not what Tran Le Khanh intends when he raises his spiritual voice in his poetry. After all the ambiguity, dream or reality, his poetry expresses the real world. To comprehend, a real realm must be seen through many layers and reflected through many prisms.

 

sometimes

night

flows cautiously

into darkness

(soul)

 

or “rain is tear drops which go to cloister”; or “only man can fly forever”/when cloud lifts its body from the dusk wind)

After all, only spirituality provides a forum for poets to converse, vent, and express themselves. Only spirituality has the power to free the poet's thoughts while also being wise enough to deal with the ecstasy of emotions and the writer's intellect. for a hundred years/ dusky evening sounds of the bell/ still not full/ a breeze; miss/ you forgot about the fall/ you forgot about the leaf flying through the heart/ both sides wild.

Tran Le Khanh sees things through different eyes:

deep night

sea pillows the mountain

waves rush to climb the shore

to see if life is dream

 

miss

you forgot about the fall

you forgot about the leaf flying through the heart

both sides wild

 

night hypnotizes the stars

the moon’s skin an illusion that falls to the bottom of autumn

 

Perhaps we should call the aesthetics of spirituality in verses like this. Tran Le Khanh's poetry demonstrates the beauty of surrealism as well as the power of the unconscious. He has created a spiritual path for us to harmonize and understand the seemingly impossible between the two banks of fiction and reality.

Perhaps we should also recognize that poetry is a religion, where belief and religious practice are determined by how the poet leads, interprets, and conquers readers. Poetry, for Tran Le Khanh, is a spiritual voice that is both close and reliable, as well as far away and deep. This produces the most powerful vibrations for the reader.

 

Journalist Hoai Phuong